sakramentu eukaristia

Diak belun sira! Loron diak mai ita hotu ! iha oportunidade ida ne’e hau hakarak share tan buat balun kona-ba SAKRAMENTU EUKARISTIA , maibe antes hau atu share  kona-ba SAKRAMENTU EUKARTIA ne’e, hau hakarak ita hotu agradese uluk ba Maromak tanba ho nia kbiit no nia Grasa mak ita hotu sei hetan nafatin iis foun husi Nia hodi halao ita nia aktiviadade loron-loron….! Diak, liu husi artikel ida ne’e, hau hakarak belun sira bele komprende liutan kona-ba SAKRAMENTU EUKARISTIA.

kAPITULO l

1. INTRODUSAUN

Jesus Kristu Nia sakrifisiu mak buat ne’ebe halo komunidade kreda nian. Wainhira Kreda-komunidade sarani ida –idak no liu liu parokia ida-idak selebra Eukaristia, ema hotu tenke hatene katak Nia mak komunidade ne’ebe mosu tan Jesus Kristu nia sakrifisiu. Ne’e duni, komunidade ne’e komunidade agradesimentu no hahi nian, komuidade ne’ebe iha unidade tan kamuniaun hamutuk.

Bainhira ita simu Kristu nia Isin no Ran iha komuniaun Santa , ita nu’udar sarani, sai ida deit ho Kristu. Ida-idak, no bainhira ita han paun ida deit, ne’ebe Kristu Futar Isin rasik, ita mos sai ida deit, nu’udar sarani , ba maluk sarani sira iha uniaun ne’ebe klean no makaas liu .  tan nee mak Eukaristia halo Kreda, ita nia unidade iha isin Eukaristika harii Kristu nia Isin Mistiku “Kalis Kmanek ne’ebe ita fo bensa,laos partisipasaun iha Kristu Futar Ran ? Paun ne’ebe ita fahe, laos partisipasaun iha Kristu nia Isin ? tan paun baluk ida deit, ita ne’ebe barak mak Isin ida deit, basa ita hotu hola parte iha paun ida deit.” (1kor.10. 16-17)

 

Liufali ida ne’e, Eukaristia halo ita koko ona ohin han hemu lalehan nian , prenda ida kona-ba moris ne’ebe atu mai, “bibi-oan  nia festa kazamentu” (Apokalipse 19,9). Nune’e iha misa ritu Latinu nian, Amululik konvida ita ba komuniaun Santa ho liafuan : “Rahun diak ba sira ne’ebe Kristu bolu atu simu Nia Futar Isin. Maromak nia bibi-oan ne’ebe kasu Mundu nia sala mak ne’e.”

 

Eukaristia labele haketak malu hosi karidade nu’udar maun alin nian. Ita Nai hanorin ita : Ne’e duni , wainhira ó atu hasae ó nia buat karan iha altar no hanoin fali iha ne’eba katak, ó nia maun alin iha buat ruma hasoru ó, husik lai ó nia buat karan iha altar oin hodi ba uluk dame malu ho nia , hafoin mai hasae ó nia buat karan. (Mt 5,23-24).

 

 

1.2 OBJEKTIVU HAKEREK

Ami nia objektivu hakerek monografia  ida ne’e maka:

• Atu aumenta liu tan ami nia komprendesaun kona-ba sakramentu eukaristia.
• Atu ema hotu bele hatene liu tan kona-ba SAKRAMENTU EUKARISTIA liu husi monografia ida ne’e.

 

KAPITULO ll

1. DIFINISAUN

Sakramento eukaristia mak liturjia kreda katolika tomak nia sentru no fuan. Basa ho nia, lor-loron no iha fatin hotu-hotu iha mundu tomak, kreda halo tuir lia haruka ne’ebe kristu fo ba Apostulo sira iha kalan molok nia terus, bainhira nia dehan ba sira “halo ida ne’e hodi hanoin ha’u”. Ne’e duni ita nia selebrasaun nia abut mak iha hanoin fali jesus nia han kalan ikus, iha tradisaun ba ne’ebe Saun Paulo fo sasin :

• Basa ha’u simu husi Na’i buat ne’ebe ha’u mos fo sai ba imi, katak Nai Jesus, iha kalan ne’ebe ema saran Nia, kaer paun , no fo tiha agradese, Nia silu hodi dehan : “ Ne’e ha’u nia Isin ne’ebe saran ba imi. Halo ida-ne’e hodi hanoin ha’u”. Nune’e mos, kalis wainhira han kalan hotu tiha hodi dehan, “kalis ne’e mak aliansa foun iha ha’u nia Ran. Halo ida-ne’e, wainhira imi hemu nia, hodi hanoin ha’u”. (1kor.11.23-25).

 

Santa Misa bele fahe ba parte 4 (haat):

1. Selebrasaun atu loke no hasee malu, ritu Penitensial (konfessa ita sala, Nai sadia). Gloria(knanuk hahi nian ) no orasaun hahu nian.
    
2. Liturjia liafuan nian. Parte ne’e iha leitura 3 (iha loron bain-bain 2) hosi Biblia. Ida uluk hosi testamentu tuan ka apostulu sira nia hahalok, tuir mai mak hosi Apostulu ida nia surat, no ida ikus hosi Evangelho sira. Leitura sira ne’e hotu tiha, Amululik fo nia esplikasaun kona-ba Maromak nia liafuan, atu sarani ida-idak bele komprende oinsa sarani sei moris iha ita nia tempu. Iha loron Domingu no loron bo’ot (solenidade) ita reza Kredo ka profisaun fiar nian. Iha orasaun dos fíeis (sarani sira nia harohan) , Amululik no sarani hato’o ba Maromak buat ne’ebe Kreda no Mundu nia presiza.
    
3. Liturjia Eukaristia nian. Tuirmai, komunidade ne’ebe adora selebra Nai nia festa Sagrada. Sira halibur haleu altar, ne’ebe nu’udar fatuk inan, ne’ebe reprezenta Kristu, altar sakrifisiu nian no Nai nia meza.

 

Ema lori Paun no Tua ba altar, iha ne’ebe Amululik hasae sira ba Nai iha Ofertoriu. Tuirmai  Amululik, ne’ebe koalia iha Kristu nia fatin reza orasaun Eukaristia. Ida ne’e hahu ho prefasiu, orasaun bo’ot agradesimentu nian, hafoin kontinua ho orasaun ne’ebe “Kreda husu atu Aman atu haruka Espíritu Santu ba prezente sira Paun no Tua nian, atu ho nia kbiit, sira nakfilak ba Jesus Kristu Futar Isin no Ran no atu sira ne’ebe hola parte iha Eukaristia bele sai ida deit iha Isin no Espíritu”. Orasaun ne’e naran Epiklesis (Liafuan Gregu nian, katak “husu” ka “bolu atu tun mai” ).

Tuir mai mak liafuan ne’ebe haktuir Jesus hari’i Eukaristia,bainhira amlulik dehan liafuan Konsagrasaun nia – Liafuan ne’ebe ita Nai hateten Nia han kalan Ikus.

• Amlulik kaer Paun hodi dehan:
  Simu ba,hot-hotu han:
  Ne’e hau nia Isin saran ba mate tanba imi.
• Tuir mai,amlulik kaer Kalis hodi dehan:
  Simu ba,hot-hotu hemu:
  Ne’e kalis simu ba.Hot-hotu hemu.
  Ne’e kalis Hau ran nia.
  Ran aliansa foun no rohan laek tan imi.
  Tan ema tomak sei nakfakar atu kasu sala.
  Halo ida ne’e hodi hanoin hau.
   

Ne’e hotu tia,iha orasaun memorial nian (naran anamnesis,/-ka”hanoin fali”) Kreda hanoin fali Kristu nia Terus,moria Hias no Hiit an mai no Gloria wain hodi apresenta Oan mane nia buat karan ba Aman ne’ebe hadame ita ho Nia.Intersesaun sira tuir,iha ne’ebe kreda,hamutuk ho Kristu reza ba sira ne’ebe moris no sira ne’ebe mate.Hamutuk ho kreda tomak iha lalehan(Santo sira),iha rai (Santo Padre,Bispo,Amlulik,Diakonu no Povo sarani tomak).

Orasaun ne’e remata ba orasaun solene agradesimentu no hahi’I nia ba Aman,liu husi oan Mane no iha Espiritu santo.Sarani sira hatan “AMEN” (dalaruma,hanaran “Amen Boot” )atu hatudu katak sira konkorda ho orasaun no buat karan sakrifisiu ne’e.

Orasaun Eukaristia hotu tiha,Sarani sira hotu reza Nai nia Orasaun ka Ami Aman,orasaun ne’ebe kristu rasik hanorin ita no iha ne’ebe ita husu nia atu haraik ai-han lor-loron nia mai ami no perdua ita nia sala sira. Amlulik silu paun ne’ebe konsagra ona (Silu Paun) no ema hotu fo Kalis maksoin nia-sira ne’e kristu Futar Isin no Ran ona . Kristu ne’ebe saran nia an ba ita.

1. Missa remata ho bensaun ikus ho liafuan despedida nian, “Ita fahe malu ho Kristu Nia paz” sarani sira hatan “Na’i ami agradese Ita”.

Eukaristia ne’e katak “Agradesementu” no mak hanaran selebrasaun missa nian maibe mos, liafuan ne’e aplika ba parte ida missa nian, orasaun Eukaristia-Liturgia Eukaristia nian, atu haketak husi liturjia liafuan nian. Liafuan Eukaristia uza mos ba Hostia ne’ebe konsagra ona ne’ebe ita simu iha missa laran, no adora ho respeita Boot. Bainhira ita hakarak dehan momos katak , Jesus Kristu nia sakrifisiu iha duni.

 

Iha selebrasaun Eukaristia ita dehan “sakrifisiu Santa Missa nian”. Liafuan “fahe Paun” hatudu sarani uluk sira nian fahe ba malu, liafuan ne’e mak hanaran uluk liu ne’ebe sarani sira uza kona-ba sakramentu ne’e (Lc.24,35: apos,2,42:20,7,11). Liafuan “Missa” husi Latin Missio katak “haruka ba” kait malu ho selebrasaun nia rohan, bainhira Amululik haruka sarani sira atu ba hodi fo sasin ba Jesus Kristu iha sira nia moris loron loron nian. Eukaristia mak fuan no tutun Kreda nia moris nian. Eukaristia mak dalan diak liu atu adora Maromak.

Liturjia liafuan nian. Ne’e mak naran segunda parte missa nian, maibe uza mos ba selebrasaun relijioza seluk, missa laiha bainhira le’e parte ruma sagrada Eskritura nian hodi esplika no halo meditasaun.

Konsagrasaun. Nain nia Liafuan “ne’e ha’u nia Isin”, “ne’e ha’u nia Ran” laos deit mensajen ka lia tanesan ruma. Ita fiar katak , iha selebrasaun Eukaristia nian, Paun no tua – ita nia prezente- nakfilak tebes a ita Nai nia Isin no Ran, maske ita matan la haree buat ruma nia muda, ita fiar katak iha sakramentu Eukaristia nian “Nai Jesus Kristu nia Isin no Ran hamutuk ho nia klamar no Nia natureza nu’udar Maromak, no tan ne’e , Kristu tomak. Iha duni , tebes ho nia substansia’’(KOnsiliu trentu nia). Kristu iha tebes iha euaristia ne’e mak “ misteriu fiar” nebe ita dehan bainhira ita koalia kona ba konsagrasaun.

SAKRIFISIU. “ iha han kalan ikus, iha kalan nebe ema saran nia, ita nia maksoi harii sakrifisiu eukaristia ninian isin no ran nian, nia halo ne’e atu halo nia sakrifisiu iha kruz hela nafatin to’o nia hi’it an fali mai, no atu saran. Ba kreda, memorial (rekordasaun) ninian mate no moris hias’’.

 

 

 

 

 

1. OBJEKTIVU
    
   Objetivu husi sakramentu Eukaristia maka atu fo moris mai ita no halo ita ida deit ho Nia, liu husi Nia terus, mate to’o moris hias husi mate. Tan ne’e, sakramentu Eukaristia hanesan sakramentu ida ne’ebe espesial teb-tebes. No objetivu seluk husi sakramentu Eukaristia ne’e maka , atu ita bele simu / han Kristu nia futar isin no ran hodi habosu ita nia klamar.

 

1. FUNSAUN

Funsaun husi Eukaristia mak hanesan“Memorial” (hanoin fali) Jesus nia han kalan ikus no ninia han kalan ikus no ninia sakrifisiu iha Krus nian. La’os de’it hanoin fali buat ruma ne’ebe mosu ona uluk, maibe halo buat ne’ebe mosu uluk mosu lolos ohin. Iha selebrasaun Eukaristika ida-idak Kristu iha, no ativu iha Nia paskua. Katak iha Nia mate no moris hias, ho ne’ebe Nia soi ita. Fo moris mai ita no halo ita ida deit ho Nia. Ekaristia mos sakrifisiu ida, basá Nia halo mosu sakrifisiu ho ne’ebe Jesus saran Nia an iha Krus , ba dala ida no ba nafatin.

 

 

 

2.4. MATERIAL NE’EBE UZA:

• Tonika
• Estola
• Siboriu
• Patena
• Ostia
• Tua
• Kalis

 

 

 

 

 

 

KAPITULO lll

2.1. KONKLUSAUN

Iha monografia ida ne’e, nia konkluzaun mak hanesan tuir mai ne’e :

• Sakramento eukaristia mak liturjia kreda katolika tomak nia sentru no fuan.
• Bainhira ita simu Kristu nia Isin no Ran iha komuniaun Santa , ita nu’udar sarani, sai ida deit ho Kristu.
• Liafuan “Missa” husi Latin Missio katak “haruka ba” kait malu ho selebrasaun nia rohan, bainhira Amululik haruka sarani sira atu ba hodi fo sasin ba Jesus Kristu iha sira nia moris loron loron nian.
• Eukaristia mak fuan no tutun Kreda nia moris nian.
• Eukaristia mak dalan diak liu atu adora Maromak.
• Ita fiar katak , iha selebrasaun Eukaristia nian, Paun no tua – ita nia prezente- nakfilak tebes a ita Nai nia Isin no Ran, maske ita matan la haree buat ruma nia muda, ita fiar katak iha sakramentu Eukaristia nian “Nai Jesus Kristu nia Isin no Ran hamutuk ho nia klamar no Nia natureza nu’udar Maromak
• Eukaristia mak hanesan“Memorial” (hanoin fali) Jesus nia han kalan ikus no ninia han kalan ikus no ninia sakrifisiu iha Krus nian.

 

 

3.2. SUJESTAUN

Iha ami nia monografia ne’e , ami atu sujere deit ba leitores sira, ne’ebe le’e ami nia monografia ida ne’e , ami espera katak ita boot sira bele hatutan liutan saida mak ita boot sira le’e kona-ba ami nia monografia ne’ebe ho tema SAKRAMENTU EUKARISTIA , ba maluk sira ne’ebe ladun iha koñesimentu klean kona-ba Sakramentu Eukaristia.

Ami sujere mos ba ita boot sira atu bele buka tan referensia balun, atu nune’e bele aumenta liutan ita boot sira nia koñesimentu.

 

Diak, to’o ba ne’e deit ita nia sharing kona-ba SAKRAMENTU EUKARISTIA, hau espera katak belun sira hatene ona buat barak kona-ba SAKRAMENTU EUKARISTIA. Hakarak hatete deit ba belun sira ne’e iha sujestaun no Kritika bele haruka mai hau nia email : suzanaviana@gmail.com